«Καὶ ἐν τούτῳ γινώσκομεν ὅτι ἐγνώκαμεν αὐτόν, ἐὰν τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ τηρῶμεν» (Απόστολος Ιωάννης)

 Ερμηνευτική προσέγγιση      

       «Συνήθειαν έχει ο επιστήθιος ούτως του Χριστού Ιωάννης, να μεταχειρίζεται ομωνυμίας συνεχείς, μίαν επάνω εις την άλλην. Ομωνυμία δε είναι, όταν δύο λέξεις έχουν μέν το αυτό όνομα, τα δε σημαινόμενα πράγματα είναι διαφορετικά καθώς είναι εκείνο όπου λέγει εν τω ευαγγελίω · «εν τῷ κόσμῳ ἦν, καὶ ὁ κόσμος δι' αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ ὁ κόσμος αὐτὸν οὐκ ἔγνω»(Ιώ.1.10) Εν μέν γαρ τώ, «ἐν τῷ κόσμῳ ἦν», εννοείται κόσμος όλον το σύστημα του παντός κόσμου, εις το οποίον ευρίσκεται ο Θεός λόγος, καθ'ο προνοητής αυτού και παντός δημιουργός. Εν δε τώ, «καὶ ὁ κόσμος αὐτὸν οὐκ ἔγνω», κόσμος εννοούνται οι άνθρωποι, οίτινες δεν εγνώρισαν τον Θεόν λόγον ούτε ως δημιουργόν και προνοητήν του κόσμου ούτε ως ενανθρωπήσαντα. Καθώς, λέγω, εκεί είπε τας  ανωτέρω ομωνύμους λέξεις, έτσι και εδώ λέγει · «εν τούτῳ γινώσκομεν ὅτι ἐγνώκαμεν αὐτόν» Το μέν γαρ γινώσκομεν θέλει να είπη γνωρίζομεν, το δέ εγνώκαμεν θέλει να είπη ηγαπήσαμεν. Με τούτο, λέγει, γνωρίζομεν ότι αγαπώμεν τον Θεόν, ανίσως φυλάττωμεν τας εντολάς αυτού, επειδή συστατικόν και χαρακτηριστικόν σημάδι της πρός τον Θεόν αγάπης είναι η φύλαξις των του Θεού εντολών, καθώς είπεν ο Κύριος· «ὁ ἔχων τὰς ἐντολάς μου καὶ τηρῶν αὐτάς, ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν με» (Ιω. 14.21).  Και πάλιν· «ἐάν τις ἀγαπᾷ με, τὸν λόγον μου τηρήσει, καὶ ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν, καὶ πρὸς αὐτὸν ἐλευσόμεθα καὶ μονὴν παρ' αὐτῷ ποιήσομεν» (Ιω. 14.23). 

       Ότι δε το γινώσκω, λαμβάνεται αντί του αγαπώ, βεβαιώνει αυτός ό των όλων Θεός λέγων προς τον Μωϋσήν · «οἶδά σε (ή έγνων σε, ως εν άλλοις γράφεται) παρὰ πάντας, καὶ χάριν ἔχεις παρ᾿ ἐμοί»(Έξ.33.12) .  Ηγούν σε ηγάπησα περισσότερον από όλους τους ανθρώπους. 

       Και πάλιν· «ἐπέσκεπται καὶ ἔγνω  (ήτοι ηγάπησεν) ὁ Θεὸς τοὺς ὄντας αὐτοῦ» (Αριθ.16,5). Και πάλιν «γινώσκει» (ήτοι αγαπά) Κύριος ὁδὸν δικαίων» (Ψαλ. 1.6).  Επειδή άτοπον είναι να νοήσωμεν το «έγνων τούτο» επί της απλής γνώσεως και καταλήψεως του Θεού. Διατί ο Θεός, ό των γνώσεων Κύριος, δεν γινώσκει άλλα μεν κτίσματα ολιγώτερον, αλλά δε περισσότερον, αλλά όλα εξίσου και παρομοίως γινώσκει, τα εν τω ουρανώ και τα εν τη γή και τα εν ταις αβύσσοις και τα ενεστώτα και τα απερασμένα και τα μέλλοντα. Λοιπόν καλώς ενοήσαμεν  ότι το εγνώκαμεν όπου λέγει εδώ ο θεολόγος, δηλώνει ηγαπήσαμεν, κατά τον Θεοφύλακτον, Μητροφάνη και Οικουμένιον, διατί οι αγαπώντες τον Θεόν, εκείνοι αληθώς φυλάττουν τας εντολάς του, και όχι εκείνοι όπου τον γινώσκουν απλώς. Επειδή πολλοί μεν Χριστιανοί ευρίσκονται πολλές φορές, οι οποίοι μ ετην παιδείαν και μάθησιν των Θείων Γραφών και της Ιεράς Θεολογίας γνωρίζουν από τους άλλους καλύτερα και βαθύτερα τον Θεόν και τα περί Θεού, φυλάττουν όμως τας εντολάς του Θεού ολιγώτερον από τους άλλους ανθρώπους, οπού γνωρίζουν τον Θεόν ολιγώτερον από εκείνους. Εκ του εναντίου δε πάλιν ευρίσκονται πολλοί Χριστιανοί, οι οποίοι και μ'όλον οπού γνωρίζουν ολιγώτερον τον Θεόν φυλάττουν όμως τας εντολάς του Θεού περισσότερον από τους έχοντας γνώσιν περισσοτέραν του Θεού. Η διαφορά αύτη πόθεν πρόερχεται; Από την αγάπην. Διατί οι γινώσκοντες τον Θεόν περισσότερον δεν αγαπούν και τον Θεόν περισσότερον, αλλά ολιγώτερον, διά τούτο και ολιγώτερον φυλάττουν τας εντολάς του. Οι δε γινώσκοντες τον Θεόν ολιγώτερον, περισσότερον τον αγαπούν, διά τούτο και περισσότερον φυλάττουν τας εντολάς του. 

       Ήθελε δε ερωτήση τινας, διατί η αγάπη ονομάζεται γνώσις; Και αντιστρόφως διατί η γνώσις ονομάζεται αγάπη; Και αποκρινόμεθα ότι διά δύο αίτια. Ένα μεν διατί αιτία και αρχή της αγάπης είναι η γνώσις, κατά τον ιερόν Αυγουστίνον, επειδή η θέλησις του ανθρώπου δεν ημπορεί να αγαπήσει κανένα αγαθόν, ανίσως πρώτον δεν το γνωρίση ο νούς. Όθεν κατά τον αυτόν· «Τα αόρατα δύναται τινάς να αγαπήση, αλλά όχι και τα αγνώριστα. Και άλλο δε, επειδή αν δεν αγαπήση τινας ένα πράγμα, δεν είναι δυνατόν να γνωρίση αυτό και να το καταλάβη με ακρίβειαν. Ώστε η μέν απλή γνώσις γίνεται αρχή της αγάπης, η δε αγάπη γίνεται πάλιν αιτία της ακριβούς και εντελεστάτης του πράγματος γνώσεως. Δια τούτο είπε τα κομψά ταύτα και ερωτικά ο τω πυρί της Θείας αγάπης πυρπολούμενος Αυγουστίνος · «Φώς αιώνιον, επίλαμψον αύτη (τη ψυχή μου) ίνα σε νοή και γινώσκη και αγαπά. Δια τούτο Κύριε, σε ουκ αγαπά, ότι σε ου γινώσκη. Και δια τούτο ου γινώσκη, ότι σε ου νοεί. Και δια τούτο σε ου νοεί, ότι ου καταλαμβάνει το φώς σου...» Και πάλιν· «Διά τούτο Κύριε, ουχ'όσον οφείλω, τοσούτον σε αγαπώ, ότι μή ενετελώς σε γινώσκω. Ότι δε ολίγον γινώσκω, ολίγον αγαπώ, ολίγον επί σοί χαίρω» (Ευχή α' ερωτική).

Ερμηνεία εις τας επτά Καθολικάς επιστολάς των αγίων Αποστόλων

Αγίου Νικοδήμου του αγιορείτη, εκδόσεις «ορθόδοξος κυψέλη»