Η περίπτωση των οφιτών

    

        «Στο επίκεντρο τοποθετείται η πίστη και η λατρεία του όφεως, που αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα και σημαντικότερα θρησκευτικά σύμβολα. Το φίδι συμβολίζει το χάος και τη δημιουργία. Είναι φύλακας μαντείων, τάφων, οίκων, πόλεων και έμβλημα της ιατρικής στα χρηστήρια του Ασκληπιού. Στο έπος του Γιλγαμές το φίδι κατέχει το βότανο της αθανασίας. Στους Δελφούς έχει σπουδαία θέση ο Πύθων, που φονεύτηκε από το θεό Απόλλωνα. Η Ακρόπολη των Αθηνών φυλλάσσεται από το φίδι της θεάς Αθηνάς. 

        Στη βίβλο αποκαλείται «φρονιμώτατος πάντων τῶν θηρίων τῶν ἐπὶ τῆς γῆς» (Γεν.3.1), αλλά μετά την πτώση χαρακτηρίζεται «ἐπικατάρατος σὺ ἀπὸ πάντων τῶν κτηνῶν καὶ ἀπὸ πάντων τῶν θηρίων τῶν ἐπὶ τῆς γῆς» (Γεν.3.14). Με χάλκινο ομοίωμα φιφιού σώζει ο Μωϋσής το λαό του στην έρημο (Αριθ.21, 6-9), γεγονός που θεωρείται ότι προτυπώνει τη σταύρωση του Χριστού στην Καινή Διαθήκη (Ιωάν. 3,14). ο διάβολος αποκαλείται ο «όφις ο αρχαίος» (Αποκ.12, 9 · 20,2). Οι Φαρισαίοι στιγματίζονται ως «γεννήματα εχιδνών» (Ματθ. 3,7 κ.α.), μολονότι αναγνωρίζεται ότι οι όφεις είναι «φρόνιμοι» (Ματθ. 10,16). Η χριστιανική και ιουδαϊκή αμφισημία του φιδιού («φρονιμότατος», και «επικατάρατος») εγκαταλείπεται στο γνωστικισμό για να παραχωρήσει τη θέση του στη μονοσήμαντη λατρεία του από τους οφίτες. Μερικοί ερευνητές μάλιστα υιοθετούν την αιγυπτιακή προέλευση των οφιτών εξαιτίας αυτής της ζωολατρίας. 

        
        Η διδασκαλία και η μυθολογία των οφιτικών αιρέσεων παραδίδεται από χριστιανούς αντιαιρετικούς συγγραφείς (Ειρηναίος, Ιππόλυτος Ρώμης, Κλήμης Αλεξανδρείας, Ωριγένης, Επιφάνιος), όπου συμφύρονται αντιρρητικές κρίσεις μαζί με υποτιμητικές περιγραφές λατρευτικών δρωμένων. Έτσι είναι δυσχερής , αν όχι εντελώς ανέφικτη, η πιστή απόδοση του θεολογικού και μυθολογικού περιεχομένου των οφιτών. 

        Μερικά αναμφισβήτητα σημεία όμως είναι η λατρεία του όφεως και η αποδοχή θεμελιωδών  πεποιθήσεων του γνωστικισμού. Τέτοιες είναι η απόλυτη υπερβατικότητα του θείου, που θεωρείται εντελώς αντίθετο πρός τον κόσμο, την ύλη και το σώμα, η δυαλιστική πίστη στην ύπαρξη Θεού Δημιουργού του κακού (ύλη, σώμα, χρόνος), η δοκητική (δηλαδή φαινομενική και απατηλή) ενσάρκωση του Λόγου του Θεού στο πρόσωπο του υιού της Μαρίας και του Ιωσήφ, η απόρριψη της Παλαιάς Διαθήκης με το μωσαϊκό Νόμο, η υποτίμηση της ύλης και του κόσμου, η άρνηση του σώματος ως ταυτόσημου με το κακό και η συνακόλουθη ηθική είτε της υπεραυστηρής άσκησης πρός εξόντωση της ύλης είτε της απεριόριστης ακολασίας ένεκα περιφρόνησης του σώματος.

        Ο θεολογικός πυρήνας του γνωστικισμού αναμιγμένος με μυθολογικές παραστάσεις του αιγυπτιακού, εβραϊκού και ελληνιστικού πανθέου οδήγησε σε ποικιλία εκδοχών των οφιτικών ομάδων. Οι βαρβηλίτες λάτρευαν τη Βαρβηλώ, θηλυκή θεότητα που κατείχε τη θέση του Χριστού. Οι ναασσηνοί κυκλοφορούσαν με την εβραϊκή ονομασία του όφεως, γιού του Ιαλδαβαώθ, πρώτου αιώνα της Εβδομάδας. Οι περάτες παρομοίαζαν τον εαυτό τους με τους Εβραίους («περάτες»), που πέρασαν την έρημο σώοι χάρη στον όφι που ύψωσε ο Μωϋσής, κι έτσι πίστευαν ότι ο όφις κατέχει τη θέση του Υιού του Θεού. Οι σηθιανοί διατύπωσαν τις απόψεις τους σε βιβλίο με τίτλο «παράφραση Σήθ», με ευρεία διάδοση στην Αίγυπτο ως τον 4ο αιώνα, και δέχονταν τρείς αρχές: φως, σκότος, πνεύμα, λατρεύοντας τον Σήθ, γιό του Αδάμ, που τον τοποθετούν στη θέση του Χριστού. Οι καϊνίτες τιμούσαν τον Κάιν και τον Ιούδα, επειδή αυτά τα βιβλικά πρόσωπα αντιτάχθηκαν στο Δημιουργό Θεό της Παλαιάς Διαθήκης. Οι αδαμιανοί τελούσαν λατρευτικές συνάξεις με «αδαμιαία περιβολή» (εντελώς γυμνοί), θεωρώντας τον εαυτό τους οπαδό του Αδάμ και της Εύας μέσα στον παράδεισο. Οι βαρβηλίτες και οι φηβιωνίτες μεταλάμβαναν ανδρικό σπέρμα ή αίμα από την έμμηνη ρύση γυναικών».

Φαινομενολογία της Θρησκείας, Μάριος Μπέγζος